Suriye’deki iç savaş, sivillere yönelik şiddet, insan hakları ihlalleri, savaş kabahatleri ve terör örgütlerinin desteklenmesi üzere nedenlerle Baas rejimine karşı alınan çeşitli yaptırım kararları, ülkedeki rejimin şiddeti durdurmasını ve ıslahat sürecine yönelmesini amaçlamaktaydı.
YAPTIRIMLAR MANASINI YİTİRDİ
Esad rejimini zayıflatmayı ve insan hakları ihlallerini cezalandırmayı amaçlayan bu yaptırımlar, birebir vakitte Suriye halkı üzerinde de büyük bir yük yarattı.
Batı ülkelerinin Suriye’ye uyguladıkları çeşitli kısıtlayıcı önlemler, Esad rejiminin çöküşünün akabinde manasını da yitirmiş oldu.
Çok sayıda ülke ve milletlerarası kuruluşlar tarafından alınan önlemler, Suriye’nin ekonomik ve siyasi durumunu önemli ölçüde etkilerken ülkenin tekrar kalkınması ve toparlanmasını da zorlaştırıyor.
Esad’ın düşmesiyle yaptırımların geleceği üzerine tartışmalar ağırlaşıyor.
SURİYE, 1979’DAN BU YANA ABD’NİN “TERÖRE TAKVİYE VEREN DEVLETLER LİSTESİ”NDE
ABD Dışişleri Bakanlığı ve Hazine Bakanlığından derlenen bilgilere nazaran, ABD’nin Suriye’ye yönelik yaptırımları, Aralık 1979’da ülkenin “teröre dayanak veren devlet” ilan edilmesiyle başladı.
Bu durum, savunma ihracatı ve satışlarına yasağı, hem sivil hem de askeri olmak üzere çift kullanımlı eserlerin ihracatına yönelik belli denetimleri ve çeşitli finansal kısıtlamaları beraberinde getirdi.
Mayıs 2004’te Suriye Hesap Verebilirlik ve Lübnan Egemenliğini Tekrar Tesis Etme Maddesi’ni uygulayan ve Memleketler arası Acil Ekonomik Güçler Yasası uyarınca ek tedbirler içeren 13338 sayılı Başkanlık Kararnamesi’nin yayımlanmasıyla ek ithalat ve ihracat denetimleri uygulamaya konuldu.
Suriye’de 2011’de iç savaşın patlak vermesiyle yaptırımlar çok daha kapsamlı hale geldi. Esad rejimine gelir sağlayan güç ve finans bölümlerine yönelik ticaret yasakları, üst seviye yetkililerin mal varlıklarının dondurulması ve Amerikan şirketlerinin Suriye ile iş yapmasının engellenmesi, bu yaptırımların en önemli ögeleri oldu.
SEZAR YASASI İLE YAPTIRIMLAR DAHA DA GENİŞLEDİ
Eski ABD Başkanı Donald Trump tarafından Aralık 2019’da imzalanan ve Haziran 2020’de yürürlüğe giren “Sezar Suriye Sivil Müdafaa Yasası” (Caesar Syria Civilian Protection Act) ya da kısa ismiyle “Sezar Yasası” yaptırımları daha da genişletti.
İsmini, 2014’te Esad rejiminin muhalifleri tuttuğu hapishanelerde azapla öldürülen 11 bin tutukluya ilişkin 55 bin fotoğrafı dünya basınına sızdıran askeri polisin kod isminden alan yasa, yalnızca Esad rejimini değil yabancı kişi ve kuruluşları da hedefledi.
Esad rejimine daha fazla yüklenilmesi ve dünya sisteminden dışlanması, yasanın asıl gayesini oluşturdu.
ABD’NİN SURİYE YAPTIRIMLARI, DÜNYANIN EN KAPSAMLI EKONOMİK KISITLAMALARI ARASINDA
ABD’nin Suriye’ye yönelik uyguladığı aktüel yaptırımlar, silah ambargosu, varlık dondurma ve seyahat yasaklarını içeren 13894 Sayılı Başkanlık Buyruğu kapsamında düzenleniyor.
Özellikle inşaat ve güç kesimlerine uygulanan yaptırımlar, rejimin ekonomik olarak ayakta kalmasını daha da zorlaştırmayı amaçladı.
Esad rejiminin finansman kabiliyetini engellemek hedefiyle hükümete uygulanan yaptırımların maksadında Suriye Merkez Bankası da yer aldı.
Bugün ABD’nin Suriye’ye uyguladığı yaptırımlar, dünyanın en kapsamlı ekonomik kısıtlamaları ortasında bulunuyor.
Ekonomik kısıtlamalar, mal varlığı dondurmaları, kesim gayeli yaptırımlar, yabancı kişi ve kuruluşlara yaptırımlar, ABD’nin Suriye’ye uyguladığı yaptırımların temel ögelerini oluşturuyor.
Rejimin gelir kaynaklarının kesilmesi emeliyle güç, inşaat ve bankacılık bölümlerine yönelik yaptırımlar, Sezar Yasası kapsamında yabancı bireyler ve şirketlere yönelik yaptırımlar bunların ortasında yer alıyor.
SURİYE’YE AB YAPTIRIMLARI
AB ülkeleri de Baas rejiminin sivillere yönelik şiddet uygulamasını sonlandırmak, rejimi ıslahat konusunda harekete geçirmek, insan hakları ihlallerini durdurmak ve barışçıl bir siyasi geçiş sürecini teşvik etmek için çok sayıda kısıtlayıcı önlemi yürürlüğe koydu.
AB, Suriye’de şiddetin tırmanması ve “kabul edilemez” düzeydeki insan hakları ihlallerinin akabinde Mayıs 2011’de Suriye’deki hükümet ve destekçileriyle tüm ikili işbirliklerini askıya aldı ve yaptırımlara başladı.
Suriye’ye yönelik çeşitli ekonomik yaptırımları hayata geçiren AB, silah ambargosunu uygulamaya koydu.
Suriye’den ham petrol ve petrol eserleri ithalatı da yasaklanırken ülkenin petrol sanayisine ve elektrik üretimindeki şirketlere yatırım yasağı getirildi.
Suriye Merkez Bankasının AB’deki varlıkları donduruldu.
AB, Esed rejiminin baskı için kullanabileceği ekipman ve teknolojiler ile internet yahut telefon irtibatlarının takibi yahut dinlenmesine yönelik teknolojilere ihracat kısıtlamaları uyguladı.
Suriye’nin kültürel mirasının kesimi sayılabilecek eserlerin ticareti yasaklanırken ülkeyle altın, değerli metaller ve elmas ticareti de yasak kapsamına alındı.
Ayrıca, Suriye’deki finans kuruluşlarının AB’de şube yahut yan kuruluş açmasına müsaade verilmedi.
AB YAPTIRIMLARI HAZİRAN 2025’TE SONA ERİYOR
Baas rejimi üzerinde baskı oluşturmayı ve ülkede değişiklik sağlamayı amaçlayan bu yaptırımların uzatılması kararı, en son 28 Mayıs 2024’te alındı. Her yıl yenilenen AB’nin Suriye yaptırımları, yeni bir karar alınmaması durumunda 1 Haziran 2025’te sona eriyor.
Öte yandan Birleşmiş Milletler (BM), 2005 yılında Lübnan’ın Beyrut kentinde 14 Şubat 2005’te gerçekleşen ve eski Lübnan Başbakanı Refik Hariri’nin öldüğü terör saldırısına karıştığından şüphelenilen şahıslara seyahat yasağı ve mal varlıklarını dondurma yaptırımları getirdi. Suriye, bu hücumla ilişkisinin olduğu tespit edildiği için BM yaptırımlarının amacında yer aldı.
AB’DEKİ YAPTIRIM TARTIŞMALARI
Suriye’de Baas rejiminin çöküşünden bu yana AB’de rejimi amaç alan yaptırımların kaldırılıp kaldırılmayacağı tartışmaları da yapılıyor.
Henüz net bir tavır belirleyemeyen AB ülkeleri, Şam’daki yeni idareden ülkedeki İran ve Rusya nüfuzunu sona erdirmesini bekliyor.
Açıkça zikredilmese de yaptırımları kaldırmanın bir şartının da bu olduğu bedellendiriliyor. AB, ayrıyeten Suriye’de kapsayıcı bir hükümet kurulmasını, ülkenin toprak bütünlüğüne ve azınlık haklarına hürmet gösterilmesini talep ediyor.
Bu çerçevede AB, yaptırımların kalkmasında “adım adım” bir yaklaşımı benimsiyor.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen de bu hafta Avrupa Parlamentosunda yaptığı konuşmada, Suriye’de yeni liderliğin attığı birinci adımlardan kimilerini yürek verici olarak nitelendirmişti.
Von der Leyen, kapsayıcı bir hükümetin kurulması, azınlıkların korunması, terör örgütü DEAŞ’la gayretin devam etmesi üzere hususların gelecek süreçte kıymetli olacağını belirterek, “Desteği sürdüreceğiz fakat bunu erken düzgünleşme ve tekrar yapılanmaya yönelik yeni bir odaklanmayla yapacağız. Elektrik, su, temel altyapı ve daha fazlasından bahsediyoruz lakin bunun için adım adım bir yaklaşım izlenmesi gerekecek. Şam’daki yeni liderlik, hareketlerinin kelamlarıyla uyuştuğunu kanıtlamalı. Bu bağlamda, tekrar yapılanmayı kolaylaştırmak için sektörel yaptırımlarımızı da tekrar gözden geçirmeliyiz.” ifadelerini kullanmıştı.
YAPTIRIMLARIN SURİYE HALKI ÜZERİNDEKİ TESİRLERİ DAHA DERİN
Suriye’ye yönelik yaptırımlarda besin, ilaç ve insanı yardımlara yönelik kimi muafiyetler tanınsa da bu yardımların ulaştırılmasındaki bürokratik zorluklar, Suriye halkı üzerindeki tesirlerin hafifletilmesini engelliyor.
Yaptırımların temel gayesi rejimi zayıflatmak olsa da Suriye halkının üzerindeki tesirlerinin çok daha derin olduğu görülüyor.
Enflasyonun denetimden çıktığı, paranın bedelinin süratle düştüğü ve işsizliğin tavan yaptığı ülkede temel gereksinimlere erişim, büyük ölçüde hudutlu olduğu dikkati çekiyor. Tıbbi materyal ve besin temini üzere hususlarda önemli külfetler yaşanıyor.
Uzmanlar, yaptırımların Suriye vatandaşlarına ağır yük bindirdiğini savunuyor.
YAPTIRIMLARIN KALDIRILMASI, SURİYE’NİN EKONOMİK TOPARLANMASINI HIZLANDIRACAK
Esad’ın devrilmesinin akabinde Suriye’nin tekrar inşası memleketler arası yardım gerektirirken bu noktada yaptırımlar konusundaki kararın yine gözden geçirilmesi gerektiği belirtiliyor.
Suriye’ye uygulanan yaptırımların kalkmasının ülkeye çeşitli yararlarının olması bekleniyor. Yaptırımların kaldırılmasının Suriye’nin ekonomik toparlanmasını hızlandıracağına ve kalkınmasına yardımcı olacağına kesin gözüyle bakılıyor.
Ayrıca, kısıtlayıcı önlemlerin kaldırılması, insani yardımların daha kolay ulaştırılmasını sağlamakla birlikte, sivil halkın hayat şartlarının güzelleşmesine ve geri dönüşlerin hızlanmasına da katkı sunacağı belirtiliyor.